اما و اگرهای عایدی آیندگان از محیط زیست کیش

به گزارش خبرگزاري صداوسيما مركز كيش، درمیان آبهای خلیج فارس، جزیره کیش از دیرباز یکی از محیط های مهم محسوب می شده و مهمترین دلیل آن هم ظرفیت های گردشگری آن است. شاید همین زیبایی جزیره کیش موجب شده تا فرهنگی خاص هم بر آن حکمرانی و از فرسایش زیست بوم آن جلوگیری کند. داستانی زیبا که کم کم در حال رنگ باختن است و رسیدن این زیبایی به آیندگان در هاله ای از ابهام و اما و اگر قرار دارد.
 
 جغرافیای خلیج فارس
خلیج فارس (Persian Gulf) با 251 هزار و 300 كیلومتر مربع مساحت، پس از خلیج های«مكزیك» و «هودسن» سومین خلیج بزرگ جهان به شمار می آید. طول آن از سواحل عمان تا راس خلیج،800 كیلومتر و عرض آن بین 46 تا 290 كیلومتر است.
از جزایر مهم خلیج همیشه فارس می توان خارك، ابوموسی، تنب بزرگ، تنب كوچك، كیش، قشم ولاوان را نام برد كه تمامی آنها بخشی از خاك پهناور ایران هستند. خلیج فارس توسط تنگه هرمز به دریای عمان و از آن راه به دریاهای آزاد پیوند خورده است.
خلیج فارس به علت شرایط بوم شناسی خاص و حساسی كه دارد و بهره برداری های متنوعی كه از این محیط و منابع آن صورت می گیرد، پیوسته در معرض تهدید است. این خلیج از نظر گیاهان آبزی و جریان مرجانی بسیار غنی است.  مرجان هایی که در سالیان گذشته با تهدید انواع کشنده ها و تغیرات اقلیمی آب و هوایی روسفید شده اند و با مرگ دست و پنجه نرم می کنند.

تردد سالانه پانزده هزار کشتي حامل فرآورده هاي نفتي و افزايش روزافزون آنها در خليج فارس و سکوهاي نفت و گاز موجب شده که آلودگي ها به سادگي در آبها و سواحل خليج فارس منتشر شوند.
دکتر حیدر  لطفی در مقاله ای که به تشریح موارد تهدید کننده محیط زیست خلیج فارس پرداخته می گوید: «خصوصيت نيمه بسته بودن خليج فارس همراه با پايين بودن ميزان جابجايي و تبادل آب با اقيانوس هند، كمبود ميزان بارندگي سالانه وكافي نبودن آ بهاي ورودي به محيط همراه با تبخير بيش از اندازه آب، به طور طبيعي ظرفيت خليج فارس را در زمينه پخش و پراكندگي و خود پالايي آلودگي ها محدود ساخته است.»
در کنار این تهدیدات باید از عامل انسانی هم نام برد که می توان از انواع این فعالیت ها به توسعه  روزافزون ساختمان سازی، هتل سازی و ورود زباله ها به دریا نام برد. در این گزارش به مهمترین عواملی می پردازیم که توجه جدی و چاره اندیشی برای آنها می تواند دورنمای کیشِ زیبا را طولانی مدت تر کند و آیندگاه هم سهمی هرچند ناچیز از تنوع اقلیمی این جزیره مرجانی به ارمغان ببرند.
 
نگاهی کوتاه به وظایف اداره محیط زیست کیش
بر اساس قوانین اداره مناطق آزاد، بسیاری از وظایف دستگاه های حکومتی به سازمان های مناطق آزاد هر منطقه واگذار شده است. در این بین وقتی به صفحه محیط زیستِ وب سایت سازمان منطقه آزاد کیش سری میزنیم با برخی از وظایف آن می توان آشنا شد.

 برنامه ريزي برای ساماندهي مديريت زيست محيطي و ايجاد سيستم نظارتي جهت كنترل اجراي قوانين و مقررات زيست محيطي اولین، کلی ترین و مهمترین وظیفه ای است که برای این واحد در نظر گرفته شده است. در ادامه با مرور برخی از آسیب های موجود در جزیره و شرح و بیان آن، قضاوت را به مخاطبان واگذار می کنیم تا از این رهگذر در خصوص آینده و تلاش های صورت گرفته در خصوص محیط زیست کیش نتیجه گیری کند.
 
صید غیرقانونی و کاهش ذخایر ماهی در آب های اطراف کیش
محیط زیست، شیلات و دریابانی سه ضلع تاثیر گذار در حفاظت از محیط زیست دریایی کیش اند. سه ارگانی که به نظرمی رسد در کنار وظایفی که دارند، برای برخورد با صید غیر قانونی و احیای ذخایر ماهی  هیچ تفاهمی با هم نداشته و گاه و بیگاه تنها این دریابانی کیش است که با صیادان متخلف برخورد می کند.
کافی است پای صحبت های صیادان قدیمی کیش بنشینی تا از وضع صید بیشتر با خبر شوی. محمد یکی از بومیان جزیره است که ماهیگیری را شغل آبا و اجدادی خود می داند و در خصوص وضعیت صید می گوید: در گذشته به دلیل اینکه جزیره کمتر توسعه پیدا کرده بود، اطراف جزیره به لحاظ تنوع گونه های ماهی  بسیار غنی بود اما امروزه به دلیل مرگ مرجان ها، شوری بیش از حد آب به دلیل ورود پس آبِ آب شیرین کن ها و صیادی های غیر مجازِ صیادان غیر بومی، دیگر صید ماهی در اطراف جزیره همچون گذشته نیست.

 یکی از مشکلاتی که محمد بدان اشاره کرد  صید و صیادی غیر مجاز در کیش است. صیدی که از تور به صیدِ لانگ لاین تبدیل شده، یعنی صیدی که به صورت هدفمند از طریق رشته قلاب صورت می گیرد.
محمد می گوید: بسیاری از صیادان اطراف با تورهای غیر قانونی به آب های اطراف کیش می آیند و هم با این تورها مرجان ها را از بین می برند و هم همه انواع ماهیان را صید می کنند.
به لحاظ قانونی این اداره شیلات است که وظیفه گشت دریایی و برخورد با صید و صیادی غیر مجاز را بر عهده دارد.  اداره شیلات کیش چندین ماه بود که بدون مدیر اداره می شد و حالا احمدی به عنوان مدیر جدید شیلات کیش دو ماهی می شود که این مسولیت را بر عهده گرفته است. داشتن یگان حفاظت دریایی یکی از وظایف اصلی شیلات برای مقابله با هرگونه تهدید زیست محیطی دریایی است که جزیره کیش از آن بی بهره است و همین دلیلی شده برای جولان صیادان غیر مجاز در آب های کیش.
سرهنگ جمالی فرمانده انتظامی کیش هم در پاسخ به سوال ما عنوان می کند اگرچه این وظیفه دریابانی کیش نیست اما تا جایی که به وظایف محوله دریابانی صدمه نزند با صیادان غیر مجاز هم برخورد می کنیم.
 
زباله هایی که در بستر ساحلی کیش آرام گرفته اند
اگر از پنجره هواپیما به سواحل کیش نگاه کنی، مناظری زیبا و شفاف را خواهی دید که البته وقتی پا در سواحل  و مخصوصا اسکله تفریحی آن می گذاری با صحنه هایی از زباله های رها شده روبرو می شوی که هر روز بر تعداد آن افزوده می شود.
اگرچه فرهنگ غنی زندگی در کیش با ریختن زباله به سختی متعارض است اما رشد شهرنشینی و حضور گردشگران موجب شده تا رفته رفته زباله ها به سواحل و دریای کیش وارد شوند. در کنار این موضوع باید ساخت و سازهای جزیره هم اشاره کرد که این آلودگی های را بیشتر کرده است.

اگرچه در طول سال چندین بار حرکت های خود جوش مردمی اقدام به جمع آوری زباله ها می کنند اما انگار در حوزه وظایف مسوولان اقدامی برای پاکسازی دریاها نمی شود.
رئیس محیط زیست کیش در خصوص نبود گشت های دریایی و تیم های غواصی برای جمع آوری زباله ها از بستر دریا می گوید: متاسفانه در این خصوص بودجه و برنامه ای نداریم و تنها می توانیم با کمک مردم و تحت عنوان برنامه های پاکسازی سواحل و فرهنگ سازی، از ورود زباله ها به دریا و سواحل جلوگیری کنیم.
مریم محمدی با اشاره به اثرات مخربی که ورود زباله ها به سواحل مرجانی کیش گذاشته است افزود: تخريب مرجانها بر اثر صیادی های ناپایدار، ورود زباله ها، پساب های آب شیرین کن ها، باعث از بين رفتن صدف هاي مرواريدساز، هيدروليز شدن تخم موجودات آبزي، بارور نشدن و از بين رفتن آبزيان در مرحله نوزادي و از بين رفتن امنيت شغلي صيادان می شود.
 
فراموشی ملاحظات زیست محیطی بر مشکلات افزوده است
نوشتن در خصوص توسعه همواره سختی های خود را دارد. اما اینکه از توسعه گفت و ملاحظات آن را نادیده گرفت، موضوعی است که محیط زیست کیش را تهدید کرده است.
داوود میرشکار مدیرکل دفتر زیست بوم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، اکوتوریست کیش را یکی از فرصت های خوب توسعه اقتصادی و جذب گردشگر عنوان می کند و می گوید: توسعه ناپایدار و توجه صرف به مقوله تجاری و اقتصادی فعالیت های عمرانی در کیش، مهمترین موضوعی است که اکوسیستم دریایی کیش را تهدید می کند.
اگر با خودرو سواحل کیش را دیدن کنی به راحتی متوجه ساخت و سازهایی میشوی که موجبات تخلیه نخاله های ساختمانی چه در نزدیکی ساحل و چه در قلب جزیره و در جنگل های آن شده است.

اینکه تا چه حد شرکت های پیمانکار موظف به رعایت ملاحظات زیست محیطی اند جوابی است که رئیس محیط زیست کیش اجرایی شدن کامل ضوابط زیست محیطی را خواستار شده و می گوید: بر اساس ضوابط جديد زيست محيطي ، فعاليت کشتي ها بايد با محيط زيست سازگار باشد و سازمان بنادر و دريا نوردي نيز شناورها را کنترل کند تا مواد زايد خود را به دريا نريزند که در اين صورت ميزان آلاينده ها تا ده سال آينده کاهش خواهد يافت.
وی می افزاید: هرچند از ورود فاضلاب هاي شهري به آبهاي اطراف کيش جلوگيري می شود، اما کنترلی بر پسابهاي توليدي آب شيرين کن ها از جمله آب شیرین کن های ساحلی خلیج فارس وجودندارد .
 
وظایف دولتی یا وظایف منطقه آزاد؟! دریاخواری و تخریب وجود دارد یا نه؟!
مدیرکل دفتر زیست بوم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست می گوید: از آنجایی که ما در جزیره کیش اداره و  آزمایشگاه نداریم در نتیجه نمی توانیم بر توسعه پایدار کیش نظارت کرده و از تهدیداتی که توسعه کیش اکوسیستم دریایی را تهدید می کند جلوگیری کنیم. میرشکار تاکید می کند: به دلیل همین مشکلات، اطلاعات ما از وضعیت محیط زیست در کیش محدود به اطلاعاتی است که محیط زیست منطقه آزاد کیش در اختیار ما قرار می دهد.
نکته مهم در حفاظت از محیط زیست دریایی مناطق آزاد کشور این است که در کنار فعالیت های ناهمگون با محیط زیست در این مناطق، به نظر می رسد که سازمان حفاظت محیط زیست، توان و ضمانت اجرایی لازم را برای نظارت بر  برنامه های مناطق آزاد در جزیره های جنوبی کشور ندارد.  در جزایر جنوبی ایران کمبود زمین یکی از مشکلات اساسی است و چالش جدی زمانی بوجود می آید که مسوولان این مناطق بخواهند طرح های توسعه ای را در دستور کار قرار دهند.
دریاخواری پدیده ای است که شاید اکنون و به دلیل ورود دستگاه های نظارتی و رسانه ها کاهش یافته و یا عملا متوقف شده است اما در گذشته شاهد رخ دادن آن بوده ایم. در این پدیده  سازندگان، آب‌های ساحلی را خشک می کنند.  این موضوع زمانی مهم می شود که بدانیم جزر و مد در دریا ها در مناطقی رخ می دهد که یکی از پرتولید‌ترین زیست‌بوم‌ها به شمار آمده و تنوع زیستی بالایی هم دارند که با خشکاندن دریاها این مناطق هم از بین می روند. موضوعی که به کاهش ماهی هم ربط دارد.
اما از آنجایی که براساس ماده 102 قوانین مناطق آزاد، قانونگذار اجرای تمام قوانین حاکمیتی را به این مناطق واگذار کرده بنابراین مسئولان این مناطق آن‌طور که باید و شاید با سازمان حفاظت محیط‌زیست همکاری ندارند و برای اجرای طرح‌های خود از این سازمان گزارش ارزیابی زیست‌محیطی نمی‌گیرند.
 به همین دلیل در این مناطق همواره توسعه با تخریب محیط‌زیست همراه است یا چنانچه حادثه زیست‌محیطی رقم بخورد، رسیدگی به آن زمانبر خواهد بود؛ برای نمونه می‌توان به انتشار اخبار مرگ ماهی ها، مرگ مرجان ها، کاهش ذخایر ماهی و ... اشاره کرد.
اگر نگاهی به سایت سازمان محیط زیست بیندازیم مشخص می شود که قانونگذار مشخص کرده تمام مناطق آزاد باید دفتر مستقل محیط‌زیستی تشکیل دهند و همه قوانین زیست‌محیطی را به‌عنوان نماینده محیط‌زیست در این مناطق اجرایی کنند، اما چون چنین دفتری اکنون در این مناطق وجود ندارد، سازمان حفاظت محیط‌زیست سعی می‌کند مسائل را به شکل موضوعی مطرح و برطرف کند.
 
جزیره عاری از پلاستیک از واقعیت تا رویا!
چند سالی می شود که تبدیل شدن کیش به اولین منطقه از ایران که کیسه های پلاستیکی از چرخه زندگی مردمان آن حذف می شود، خبری است که هر از چند گاهی توسط مسوولان سازمان منطقه آزاد کیش اعلام می شود. خبرهایی که گاه و بیگاه در مناسبت های زیست محیطی فقط به عنوان جملاتی زیبا بیان شده و لی اقدامی عملی در خصوص آن صورت نپذیرفته.
سرانجامِ طرح حذف پلاستیک از جزیره کیش همچون طرح تفکیک زباله در مبدا است که آن هم جدی گرفته نمی شود تا جایی که رئیس محیط زیست جزیره کیش هم نسبت به آن واکنش نشان داده و خواستار ارائه برنامه های عملیاتی و حضور جدی مسوولان شده است.

مریم محمدی رئیس اداره محیط زیست سازمان منطقه آزاد کیش در کارگروه بررسی چالش ها و راهکارهای زیست محیطیِ جزیره با بیان مشکلات متعدد پیش روی اداره محیط زیست برای اجرایی کردن برنامه های طراحی شده گفته: تا کنون مصوبات زیادی داشته ایم که به مرحله عمل نرسیده است و  تمام سعی ما برای داشتن جزیره بدون پلاستیک بی نتیجه مانده چرا که کنترل مبادی وررودی یکی از اساسی ترین مشکلات برای جلوگیری از ورود پلاستیک به کیش است.
 
رنگین کمانِ رنگ هایِ سوختِ شناورها، زینت بخش آب های ساحلی کیش
وجود کلوپ های متعدد تفریحی در اطراف جزیره کیش پدیده ای است که هر روز به تعداد آن هم افزوده می شود. کلوپ هایی که با ارائه انواع متعدد بازی ها و تفریحات دریایی اوقات خوشی را برای مسافران رقم می زنند. به طور کلی وجود این کلوپ ها دو تهدید مهم را برای محیط زیست کیش به دنبال آورده است.
اولین تهدید به موضوع قدیمی بودن شناور ها و نشت سوخت آنها در اب های کیش بر می گردد که نیازمند طرحی برای ساماندهی و پایش فنی این شناور ها است.

رئیس اداره محیط زیست کیش در خصوص این موضوع از برگزاری نشست های مشترک با اتحادیه های صیادان، سازمان بنادر و دریانوردی، دریابانی کیش و شیلات خبر داده و می گوید: در طرحی جدید در حال الزام صاحبان شناورها به گرفتن گواهی نامه فنی هستیم تا از این طریق سلامت شناورها را پایش و از نشست سوخت به دریا جلوگیری کنیم.
دیگر تهدید وجود کلوپ های دریایی وجود برخی از تفریحات همچون غواصی است. چرا که بسیاری از مسافران که هیچگونه آشنایی با غواصی ندارند اما برای تماشای دنیای زیر آب با سفر به جزیره کیش فرصت را غنیمت شمرده و با مراجعه به کلوپ های دریایی به عمق آب های ساحلی کیش می روند که همین موضوع باعث تهدید حیات مرجان ها می شود که تاثیر مستقیمی بر زندگی آبزیان خواهد داشت. به نظر می رسد در این رابطه ارائه آموزش های لازم به کلوپ ها و به دنبال ان ارائه اموزش به مسافران توسط صاحبان و فعالان گردشگری می تواند خطرات محیطی تفریحات دریایی را کاهش دهد.
 
جزیره مصنوعی ؟!
خبر ساخت جزیره مصنوعی پس از استحصال مواد لایروبی اسکله 35 هزار تنی کیش حالا به یکی از نگرانی های دیگر کیش تبدیل شده است. ساخت بندرگاه جزیره هندورابی و تخریب مرجان ها و جا به جایی بیش از 120 هزار قطعه موضوعی است  که در چند سال گذشته اگرچه با مخالفت ها و مسائل و مشکلات مختلف زیست محیطی همراه بود اما بالاخره نهایی شد و حالا با انتشار خبر ساخت جزیره مصنوعی بار دیگر نگرانی هایی بوجود آمده است.

معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در آن زمان گفته بود:  بررسی و پایش مرجان های جابه جا شده حاکی از موفقیت این پروژه زیست محیطی در جزیره هندورابی است اما نظر نهایی را می توان پس از یک سال از گذشت فیکس شدن مرجانها در جای خود اعلام کرد. یکسال که  گذشته و ما همچنان منتظر اعلام نظر مسئولان سازمان محیط زیست هستیم.
اگرچه مدیرعامل گروه تخصصی ویژه دریایی قرارگاه خاتم در خصوص ساخت جزیره مصنوعی اعلام کرده: موضوع اصلی پروژه احداث جزیره مصنوعی در کیش، در حقیقت لایروبی حوضچه شرقی بندرگاه تجاری کیش است اما تجارب ساخت بندرگاه در جزیره هندورابی هر چه که هست، باید امید داشت که در ساخت جزیره مصنوعی کیش هم رعایت شود.
 
امید به آینده؟!
آینده همین فردا است. فردایی که قضاوت آیندگان در خصوص ما بسته به عملکرد کنونی ما دارد. امروز تنها متعلق به ما نیست و باید مسئولیت های اجتماعی را جدی گرفت. اینجا در جزیره کیش اگرچه در ظاهر همه چیز خوب به نظر می رسد اما مطالعات و نشانه هایی که در گزارش از آنها سخن به میان آمد، موضوعاتی است که باید جدی گرفته شود. کیش برای تبدیل شدن به منطقه ای نمونه در کشور نیازمند شستن چشمها و جور دیگر دیدن است. همچنان که از گذشته به ما ارث رسیده که آب را گل نکنیم،  ما هم آستین ها را بالا زده و  برای ساختن آینده از همین امروز آغاز کنیم.
 
نویسنده: مهدی هوشیار